Sybrand Buma: de kwetsbaarheid van vrijheid

Geplaats door Bevrijdingsfestival Fryslân

“Alleen als je het in perspectief zet, weet je hoe kwetsbaar vrijheid is”pastedGraphic.png

Wat betekent vrijheid voor Sybrand Buma? Hoe werd er bij hem thuis vroeger over de oorlog gesproken? Hoe tastbaar is die geschiedenis nog? En waarom zijn 4 en 5 mei zo belangrijk? Een gesprek met Buma over vrijheid in relatie tot onvrijheid: “Alleen als je het in perspectief zet, weet je hoe kwetsbaar vrijheid is.” 

“Vrijheid zie ik als een opdracht. Zeker vandaag de dag zit er een opdracht in om het goede te doen met de vrijheid. Vrijheid is daarom – vind ik – je leven inrichten zoals jij dat wilt met verantwoordelijkheid en respect voor de ander. Vrijheid staat wat mij betreft altijd in relatie tot onvrijheid. Op deze plek waar wij nu staan hebben mensen hun leven gegeven voor die vrijheid. Wees er dus voorzichtig mee, dat zit ook in die opdracht.” 

Vrijheid in perspectief 

“Alleen als je het in perspectief zet, weet je hoe kwetsbaar vrijheid is. Daarom hoort 5 mei bij 4 mei. We moeten op 4 mei blijven herdenken dat hier op deze plek mensen zijn gevallen voor onze vrijheid, dat hiervandaan mensen zijn gedeporteerd. Vieren dat we vrij zijn, daar waakzaam voor zijn, iets wat we gezamenlijk in handen hebben, dat is 5 mei. Daarom zijn de bevrijdingsfestivals zo goed, omdat daarmee op een mooie manier de link wordt gelegd tussen herdenken en vieren. Het is spijtig dat het festival dit jaar door de coronapandemie niet door kan gaan.” 

“Een oorlog verdwijnt niet met een bevrijding, die gaat een heel leven door” 

De tastbaarheid van de oorlogsgeschiedenis

“Mijn grootvader is in 1942 omgekomen, mijn vader was 13 bij de bevrijding. Zo nu en dan komen er dingen boven van hoe hij dat beleefd heeft. Op een dag kwam bij een verhuizing in de familie de vlag boven water waarvan mijn vader meteen zei ‘die hadden we twee weken aan de mast hangen in 1945’. Dat zijn momenten geweest waarop het wel over de oorlog ging, maar ons gezin was er verder niet veel mee bezig. Ik ben geboren in 1965, de generatie van mijn ouders keek vooral vooruit. Dat het oorlog was geweest was een vanzelfsprekendheid.” 

Haar hele leven lang 

“Ik herinner me dat mijn beppe, toen zij 50 jaar getrouwd zou zijn geweest, een lunch gaf voor alle kinderen en kleinkinderen. Dat was in 1981, ik was 16. In haar speech zei ze ‘dit is niet een viering, maar ik vond het toch te belangrijk om het niet voorbij te laten gaan’. Ze zei dat ze heel sterk besefte dat ze maar tien van die vijftig jaar getrouwd was geweest. Maar dat die tien jaar wel allesbepalend zijn geweest. Ik vond het heel bijzonder dat ze dat zei. Het leerde mij dat het haar hele leven, dag in dag uit, bij haar moet zijn gebleven. Een oorlog verdwijnt niet met een bevrijding, die gaat een heel leven door.” 

De Joodse Bruiloft 

“Er blijven ook nog steeds spullen en verhalen boven komen uit de oorlog. Ook ik krijg, omdat mijn naam bekend is, soms nog dingen van mensen die zeggen ‘ik heb uw grootvader nog gekend’. Dat gaat door. Ik vind de voorstelling De Joodse Bruiloft wat dat betreft heel treffend, die kwam voort uit een film uit de jaren ‘30. Dat is een heel bijzonder verhaal geworden en unieke voorstelling, ook omdat de nieuwe tijd erin verweven is. Daar komt ineens iets boven van het drama van de holocaust. De geschiedenis is wel heel lang al boven tafel, als je het hebt over wat er gebeurd is, maar met zo’n nieuw verhaal en al die gezichten erbij, word je opnieuw met de neus op de feiten gedrukt.” 

‘Ik denk dat ik je nooit meer zie’ 

“Toen een tante van mijn moeders kant, met een Joodse vader en een Duitse moeder, was overleden, ruimden mijn zus en ik haar flat op. Uit een kast in haar slaapkamer kwam een kistje. Dat maakten we open, en daar kwamen allemaal kaartjes en brieven uit de oorlog uit. Daar kwam bijzondere correspondentie naar boven van haar oma die in Westerbork heeft gezeten. ‘Ik zit in Westerbork, wil je nog wat sokken sturen’. Op het laatste kaartje dat ze kreeg – uit de trein gegooid en door iemand naar huis gebracht – stond ‘ik denk dat ik je nooit meer zie, ik weet niet waar ik heen ga.’” 

Bewoonster vertrokken 

“We zagen een tot dan toe onbekende simpele briefkaart die bij een pakket vanuit Westerbork teruggestuurd was met de mededeling ‘bewoonster vertrokken’. Dat ‘vertrokken’ moet de trein naar Sobibor zijn geweest. Die combinatie van dat vreselijke leed en een pakketje dat netjes door de PTT bureaucratie werd teruggestuurd, dat is heel raar. Ik heb de spullen meegenomen naar de school van mijn kinderen, toen ze nog op de basisschool zaten, en de kaartjes daar rond laten gaan. Dat maakt het tastbaar.” 

“Ik heb mijn ouders gevraagd – en dat hebben ze ook gedaan – om zelf het verhaal aan mijn kinderen te vertellen, zodat zij tot hopelijk heel lang kunnen doorgeven dat zij uit de eerste hand dit verhaal hebben gehoord. Mijn zoon is nu 24, mijn dochter 21, zij kunnen het verhaal hopelijk nog tot ver in deze eeuw vertellen. Ik besef steeds meer dat de oorlog in het leven van mijn ouders tot aan hun dood gebleven is. Voor die hele generatie is het hele leven door die vijf jaar getekend. Want zij weten ook wat onvrijheid is. Ik vind het heel belangrijk dat dat verhaal verteld blijft.”